Daha önceki yazılarımızda dördüncü duvarı yıkma konusunun yanı sıra protagonist ve antagonist gibi sinema terimlerini sizlere açıklamıştık. Bugün de yine film, dizi, tiyatro oyunları ve romanlarda sıklıkla karşılaşabileceğiniz bir kavramı ele almak istedik. O kavram “Deus Ex Machina”.
Öncelikle bu kavramın ilk ortaya çıktığı zaman dönelim. Bu tarz terimlerin çoğunda olduğu gibi Deus Ex Machina da Antik Yunan döneminde ele alınan tiyatro eserlerinde ortaya çıkmıştır. Eser yazarları hikayeyi kurgularken işler karmaşık duruma geldiğinde akılcı bir çözüm bulamamaya başlar. Bu durum, mitolojik bir tanrının olaya müdahale edip her şeyi düzeltmesi ile sonuçlanır. Cezalandırılması gerekenler cezalandırılır, ödüllendirilmesi gerekenler ödüllendirilir. İşte bu olay örgüsünde bir anda çıkıp her şeyi düzelten karaktere veya olguya Deus Ex Machina adı verilir. Latince kökenli bu kavram “Makineden Tanrı” anlamına gelir.
Günümüzde Deus Ex Machina kavramı toplumun bazı kesimleri tarafından oldukça eleştirilir. Örneğin heyecanın dorukta olduğu, iyi bir olay örgüsüne sahip bir film izliyorsanız, sonlara doğru neler olacağını merak edersiniz. Ancak tam işler iyice kızıştığı noktada bir karakterin çıkıp kolayca her şeyi hallettiğini görürseniz bu keyfinizi kaçırabilir. Çünkü bu durum senaryo yazarının kolaya kaçması olarak nitelendirilir. Bu durumun en çok gözüktüğü alanlar ise son dönemlerde altın çağını yaşayan süper kahraman filmleridir.
Örneğin Avengers Endgame filminde Thanos’un gemisinin yaylım ateşi açtığını hatırlarsınız. Bütün kahramanlar yoğun ateş altında kalmış ve hiçbir şey yapamaz haldeyken bir anda Captain Marvel havada belirir. Geminin içinden geçerek onu etkisiz hale getirir. İşte burada Captain Marvel Deus Ex Machina’dır. İlk Avatar filminde Jake’in Toruk Makto olarak savaşa dalması, Lord Of The Rings’te kartalların gelişi ya da Jurassic Park’ta raptorlar insanları yiyecekken T-Rex’in ortaya çıkması da Deus Ex Machina örnekleridir. Ayrıca çok sevdiğim Lost dizisinin 1.sezon 19. bölümünün adı da Deus Ex Machina’dır.
Bir sinema kavramını daha beraber inceleyip örneklendirdik. Peki sizce Deus Ex Machina tükettiğiniz yapıma zarar veriyor mu? Yoksa heyecan mı katıyor?
